10 maja 2018 r., z inicjatywy wójta Gminy Lanckorona Tadeusza Łopaty, odbyło się doniosłe spotkanie, którego znaczenie można określić jako strategiczne nie tylko dla samej Lanckorony lecz i dla wielu bratnich miast i miasteczek, w których historia i zabytki stać się mogą szansą i siłą napędową dla zwiększenia atrakcyjności dla odwiedzających i wzrostu poziomu życia ich mieszkańców.
Lanckorona gościła w tym dniu Generalną Konserwator Zabytków Rzeczypospolitej Polskiej, Panią dr hab. Magdalenę Gawin, profesora Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Wraz z pracownikami swego Departamentu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Pani Profesor wzięła udział w spotkaniu, którego głównym tematem było przedstawienie projektu zagospodarowania Góry Zamkowej w Lanckoronie, jako ważnego elementu rewitalizacji miasta i gminy, oraz opieki nad obszarem Parku Pielgrzymkowego w Kalwarii Zebrzydowskiej, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Szczyt Góry Zamkowej, wraz z zamkiem i znaczną częścią Twierdzy Lanckorona objęty jest wspomnianym wpisem.
Lanckorona, jako obiekt UNESCO, Pomnik Historii RP, godna jest najwyższej uwagi i pietyzmu jako dobro kultury narodowej. Dlatego też w spotkaniu, oprócz Pani Minister, Wójta Gminy Lanckorona Tadeusza Łopaty, Przewodniczącego Rady Gminy Lanckorona Ryszarda Frączka wziął udział Wojewódzki Małopolski Konserwator Zabytków, dr inż. arch. Jan Janczykowski oraz profesorowie, członkowie Komitetu d/s Światowego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce – prof. dr hab. Zbigniew Mirek oraz dr hab. inż. arch. Zbigniew Myczkowski, profesor Politechniki Krakowskiej. Pracownikami jego zakładu są dr hab. inż. arch. Jadwiga Środulska-Wielgus oraz dr inż. arch. Krzysztof Wielgus, którzy tak jak dr inż. arch. Jan Janczykowski, są specjalistami w dziedzinie dawnej architektury obronnej, członkami Komisji Architektury Militarnej Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS.
Dr Wielgus krótko scharakteryzował wielkość i znaczenie lanckorońskiego kompleksu obronnego – od gródka stożkowatego z IX-X wieku, odkrytego w roku 2017 przez archeologa Eligiusza Dworaczyńskiego, przez kazimierzowski zamek, dostosowany na przełomie wieku XVI i XVII do użycia broni palnej, aż po wielką twierdzę Konfederatów Barskich, finalnie rozbudowaną przez Austriaków, spodziewających się konfliktu z Rosją. Wyniki i dalszy zakres prac, zarówno podczas spotkania jak i w terenie, archeolog przedstawił osobiście.
Inżynierki architektury krajobrazu, Marta Trzop i Agnieszka Wilkosz scharakteryzowały najnowsze wyniki badań nad wartościami Lanckorony, przeprowadzone przez kilkudziesięciu studentów Wydziału Architektury Politechniki pod kierunkiem prof. Myczkowskiego i dr. K. Wielgusa. Temu służyła też praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr J. Wielgus. Diagnoza stanu Lanckorony wykonana przez kilkanaście konkurujących z sobą grup, wykazała w syntetyczny i statystyczny sposób, olbrzymi potencjał unikatowego miasteczka, zamku i fortecy na szczycie góry, rzeczywistej „Landis Coronae” – „Korony Kraju”, lecz, z drugiej strony – wiele niekonsekwencji, nierównomierności i zaniechań, a nawet swoistego „cenzurowania historii” w traktowaniu potencjału dziedzictwa i kultury Lanckorony.
Największym paradoksem było niezauważanie przez dziesięciolecia ogromnego zespołu fortyfikacji osiemnastowiecznych, najbardziej dotykalnego śladu pierwszego, dramatycznego narodowego powstania – Konfederacji Barskiej. Mimo prawidłowej ich identyfikacji (P. Sadowski. K. Wielgus, 2006-07); pierwszy projekt ich zagospodarowania szedł w kierunku przeinwestowania; potraktowania ich jako pretekstu, nie zaś kontekstu adaptacji, zmierzającej do swoistej „disneylendyzacji” zabytku najwyższej klasy, objętego ponadto wpisem UNESCO (m. in. lokalizacji amfiteatru w ziemnych strukturach fortyfikacji sprzed 250 lat). Proces ten skorygował wojewódzki konserwator zabytków, nakazując przede wszystkim wykonanie podstawowych badań archeologicznych (ostatnie wykonywano w latach 70. XX w). Jak wiadomo, nowe badania przyniosły doniosłe odkrycia, nakazujące radykalne weryfikacje projektów. Nowy projekt, wykonany w ub. roku na zlecenie Gminy Lanckorona, uzyskał już pozwolenie konserwatorskie i znajduje się w finalnej fazie procedowania pozwolenia na budowę. Zreferował go mgr inż. arch. Piotr Knez, zaś o procesie konsultacji społecznych i wdrażania tegoż projektu do funduszy pomocowych opowiedział dr Janusz Jeżak. Część prezentacyjną podsumował Wojewódzki Małopolski Konserwator Zabytków, wskazując na spójność i synergię wartości Lanckorony drewnianej, Lanckorony warownej, sakralnej, przyrodniczej, krajobrazowej, letniskowej a także niezwykłego środowiska kulturowego.
W trakcie dyskusji Pani Genaralna Konserwator Zabytków, będąc pod wrażeniem potencjału, piękna i różnorodności dziedzictwa kulturowego Lanckorony, zwróciła uwagę na konieczność poszukiwania wspólnoty i spójnego działania samorządów – specyficznych, małych miast z wielką historią i pięknym krajobrazem. Problemy np. Lipnicy Murowanej, Wiśnicza, Ciężkowic, Jordanowa, Zakliczyna, Starego Sącza i Lanckorony są zbieżne; miasta takie stanowią WYJĄTKOWE dobro kultury narodowej, wymagające wsparcia, promocji ale i samoorganizacji. Czy Lanckorona okaże się liderem takiej grupy – pokaże niedaleka przyszłość.
Wizja terenowa, którą prowadzili wójt Gminy Lanckorona, Konserwator Wojewódzki, archeolog Eligiusz Dworaczyński oraz dr Krzysztof Wielgus, ukazała rzeczywiste znaczenie reliktów lanckorońskiej warowni – w tym zarysowujący się obwód obronny zamku, ślad gródka stożkowatego z początków państwowości polskiej oraz świetnie czytelne bastiony – konfederacki, nr 2, projektu inż. de la Serre’a i wielki, austriacki nr 4, wykonany przez służby inżynieryjne gen. von. Althanna. Szczególne zainteresowanie wzbudziły dość dziś wąskie, niespodziewane otwarcia widokowe z wałów zamku i ze szczytu Gródka, ukazujące niezwykłe piękno naszego regionu, eksponowane z „królewskiej loży widokowej”, którą jest Lanckorońska Góra.
Ranga wizyty potwierdziła rangę Lanckorony – jako dobra kultury i natury o wyjątkowej i uniwersalnej wartości. Była też okazją do ukazania wyników dotychczasowych prac swoistej, nieformalnej „koalicji dla Lanckorony” którą, wraz z przedstawicielami Gminy i Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony tworzą zarówno profesorowie Wojewódzki Konserwator Zabytków, archeolodzy, eksperci, nauczyciele akademiccy, aktywnie działający architekci, jak i młodzi adepci architektury krajobrazu. Od 10 maja bieżącego roku, mamy nadzieję, iż w kręgu owym jest również Pani Generalna Konserwator Zabytków, prof. Magdalena Gawin.
Tekst: Krzysztof Wielgus
