Haarlemmerliede en Spaarnwoude
HOLANDIA
http://www.haarlemmerliede.nl/
Artykuł o Lanckoronie na stronie www.haarlemmerliede.nl
Historia gminy Haarlemmerliede i Spaarnwoude
oraz kanału Amsterdam-Haarlem
Halfweg, wioska należąca do holenderskiej gminy Haarlemmerliede i Spaarnwoude, zawdzięcza swoje powstanie utworzonemu w 1632 kanałowi Amsterdam-Haarlem. Do czasu wybudowania kanału Amsterdam-Haarlem jedyną drogą łączącą te dwa miasta była kręta Spaarndammerdijk, przejezdna jedynie w porze letniej. Trasę tą pokonywano często pieszo, lub gdy był do tego odpowiedni wiatr – drogą wodną jaką było IJ (połączone z Zuiderzee). To wiązało się jednak z niebezpieczeństwem, jakim były często występujące sztormy. W takich okolicznościach, w 1629 roku stracił życie sam Książe Bohemii.
Obydwa miasta zdecydowały się na utworzenia kanału w celach handlowych. Ułatwiało to przepływ statków, które ciągane były przez konie. Było to kolosalne przedsięwzięcie w tamtych czasach. Kanał miał prawie dwa metry głębokości, dziewiętnaście metrów szerokości oraz dziewiętnaście kilometrów długości. Wzdłuż kanału położona była droga, za którą użytkownicy musieli płacić podatek w wysokości 10 centów za osobę. W przypadku statków wynosił on 15 centów. Opłata ta miała zwrócić miastom poniesione koszty. Ostateczna cena budowy kanału i drogi osiągnęła 266.000 guldenów, co nawet w tamtych czasach, a mowa tu o złotym wieku Holandii, była olbrzymim wydatkiem.
Halfweg zawdzięcza swoją nazwę swojemu położeniu. Znajduje się on bowiem dokładnie w połowie drogi z Haarlemu do Amsterdamu. W tym też miejscu, z obawy przed zagrożeniami, jakie stanowiła woda wybudowano blokadę w formie drogi, która w bezpieczny sposób blokowała kanał. Z jednego punktu widzenia było to dużym nieudogodnieniem, gdyż towary przewożone przez statki musiały zostać przepakowywane na kolejne łodzie, które znajdowały się po drugiej stronie drogi.
Z innego punktu widzenia Halweg stało się tętniącym życiem miejscem postoju tragarzy, handlowców, którzy mogli znaleźć schronienie w licznie powstających gospodach.
Budowa kanału była dużym sukcesem. W 1633 odnotowano 233.000 użytkowników. Rekord padł jednak w 1661 kiedy to liczba podróżnych przekroczyła 320.000.
W tych czasach zaczęło powstawać coraz więcej kanałów, łączących ze sobą najważniejsze miasta. Atrakcyjna cena i oszczędność czasu przyciągały wiele ludzi.
W 1756 roku utworzono nawet pierwszą klasę, która oferowała na pokładzie wygodniejsze miejsca.
Po 1795 liczba pasażerów zmniejszyła się. Powodem było ulepszenia komunikacji drogowej oraz powstanie linii kolejowych. Przedostanie się z Haarlemu do Amsterdamu wynosiło już jedynie 25 minut.
W 1883 roku zaprzestano użytkowania kanału Haarlem-Amsterdam.
Załączony szkic przedstawia dzisiejszy plac Dr. Baumanna. Budynek znajdujący się po prawej stronie to dawny ratusz. Front tej budowli zachowany jest do dziś w pierwotnej formie i stanowi część kompleksu należącego do Fabryki Cukru.
Napisał: Alex Jungman, przewodniczący fundacji Historia Halfweg
Tłumaczenie: Joanna Szopa
Zabytki w gminie Haarlemmerliede i Spaarnwoude
Monumenten in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Monumenten in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude
Zabytki Holandii dzielą się w następujący sposób: Narodowe, Prowincjonalne i Gminne. Najstarsze i najcenniejsze to zazwyczaj Zabytki Narodowe.
Przykładem takiego jest kościółek Stompe Toren (Tępa Wieża). Wieżyczka została zbudowana w romańskim stylu z murami klasztornymi datowanymi na około 1200 lat po narodzeniu Chrystusa. Dzisiejsza forma kościółka została nadana w rok 1764. Obecnie nie pełni on już jednak funkcji religijnych z wyjątkiem zawieranych w nim związków małżeńskich.
W okresie od maja do października mają w nim miejsce liczne wystawy bądź koncerty.
Do kolejnych zabytków narodowych tego regionu możemy zaliczyć między innymi: Parowa Pompownia Wody (Stoomgemaal), Dom Zwanenburg (het Huis Zwanenburg) w Halfweg oraz Dom Rijnlands (het Rijnlands Huis) w Spaarndam.
Powstały one z inicjatywy Rady Do Spraw Wód w regionie Rijnland, która miała za cel ochronę tych terenów przed niechcianymi wylewami Zuiderzee, dawnej zatoki Morza Północnego , jednocześnie próbując odprowadzać do tego samego zbiornika wodę pochodzącą z opadów. Duże znaczenie w walce z niebezpiecznym żywiołem w tym regionie miały groble, śluzy, tamy oraz wały. Jeden z takich wałów prowadzi ze Spaarndam aż do Amsterdamu.
Na naszą uwagę zasługuje również kolejny zabytek narodowy jakim jest Ratusz Gminy Haarlemmerliede oraz Spaarnwoude. W roku 2006 obchodził on swoją setną rocznicę powstania. Jako pamiątkę z tej okazji wydano książkę opisującą historię powstania Ratusza.
Do zabytków prowincjonalnych należy Stelling van Amsterdam, system obronny z 42 fortami wybudowanymi w latach 1880 – 1919. W Gminie Haarlemmerliede i Spaarnwoude znajdują się 2 z 42 fort: Liebrug i Penningsveer. Stelling van Amsterdam stanowiło obronę miasta Amsterdam przez niechcianymi atakami.
Stelling van Amsterdam straciło swoje znaczenie podczas Pierwszej Wojny Światowej, kiedy to siły powietrzne zaczęły odgrywać ważniejszą rolę. W 1995 roku Stelling van Amsterdam wpisany został na Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
W roku 1987 założono Gminną Komisję Zabytków. Stworzyła ona listę 23 zabytków gminnych. W późniejszym czasie do listy dołączyło jeszcze kilka nowych obiektów.
Szczególnie ważne jest nadanie Spaarndammerdijk i Inlaagse Dijk tytułu zabytków.
Kolejnymi ważnymi zabytkami są śluzy , most kolejowy w Halfweg oraz Mur Konny w Haarlemmerliede. Mur Konny używany był przez rolników, którzy wybierali się do kościoła. Podczas Mszy Świętej zaprzęgi konne przywiązane były do tegoż muru.
Na uwagę zasługuje również dziewiętnastowieczna część Fabryki Cukru w Halfweg oraz trzynastowieczne piwnice zamku w Spaarnwoude. Naukowcy są w trakcie badania ich historii.
W roku 1998 roku wydano album „Monumeten in het groen” (czyt. „Zielone zabytki”). Zawiera on ilustracje oraz ich opisy.
Gerrit van den Beldt
Przewodniczący Komisji Zabytków
Parowa pompownia wody w Halfweg
Odwiecznym i nieobliczalnym wrogiem Holandii jest woda. Ponad siedemdziesiąt procent powierzchni kraju znajduje się poniżej poziomu morza.
Nadmiar wody jest wypompowywany i odprowadzany do morza za pomocą pompowni wody. Początkowo służyły do tego słynne holenderskie wiatraki, które z czasem zastąpione zostały przez parowe pompownie wody. W chwili obecnej w celu osuszania terenu najczęściej używa się pomp elektrycznych.
Między stolicą Holandii – Amsterdamem i stolicą Holandii Północnej – Haarlemem położona jest wioska Halfweg. Znajduje się tam najstarsza na całym świecie parowa pompownia wody, która wybudowana została w 1853 roku. Miała ona za zadanie przepompowywanie wody z tak zwanego kanału pierścieniowego Jeziora Haarlemmermeer początkowo do het IJ a następnie do kanału Morza Północnego. Odbywało się to w tempie 25.000 litrów na sekundę. Na całe szczęście pomocą służyły również 3 inne parowe pompownie, mianowicie w Goudzie, Spaarndam i Katwijk.
Pompownia wody w Halfweg składa się z kotłowni gdzie umieszczone są dwa kotły parowe: Babcock i Wilcox. Jeden z tych kotłów jest zdemontowany, więc odwiedzający mają możliwość przyjrzeć się jemu od środka. Drugi jest z kolei wciąż w użyciu i dostarcza 3 tony pary wodnej na godzinę, wyprodukowanej z 7 tysięcy litrów wody. Para wodna transportowana jest do maszyny prądu stałego o mocy 500 koni mechanicznych, która znajduje się w maszynowni.
Maszyna ta napędzana jest za pomocą zębatek z których największe mają średnicę 5 metrów oraz sześciu kół łopatkowych o średnicy 7,5 metra przy szerokości 2 metrów.
Przez około 12 dni w roku praca w tej 150-letniej pompowni wody wrze. Można wtedy zobaczyć ile trudu kosztowało Holendrów osuszanie terenu i z jaką techniką się to wiązało. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej http://www.stoomgemaalhalfweg.nl, na której można obejrzeć więcej zdjęć tego obiektu.
Tłumaczenie: Joanna Szopa
